शुसिल बस्याल त्रिभुवन विश्वविद्यालयले आगामी ५ चैतमा स्वतन्त्र विद्यार्थी युनियन (स्ववियु) को निर्वाचन गर्ने निर्णय गरेको छ । त्यससँगै देशैभरिका क्याम्पसहरूमा विद्यार्थी नेताहरूको सक्रियता बढेको छ । विद्यार्थी नेताहरूका साथसाथै राजनीतिक दलहरूले पनि स्ववियु निर्वाचनलाई महत्त्व दिने गरेका छन् । मिनी इलेक्सनका रूपमा पनि चिनिने स्ववियु चुनावलाई राजनीतिक दलहरूले प्रतिष्ठाको लडाइँ बनाउन थालेका छन् । तर, पछिल्लो समय स्ववियुले आफ्नो ओज घटाइरहेको देखिन्छ । दलीय स्वार्थ पूरा गराउन दलहरूले विद्यार्थी संगठन र स्ववियुलाई उपयोग गर्न थालेपछि यसको ओज घट्न थालेको हो । गर्विलो इतिहास बोकेको स्ववियुले समयको माग र आवश्यकता बुझ्न नसक्दा र त्यसअनुसार आफूलाई परिवर्तन गर्न नसक्दा स्ववियुको ओज घट्न थालेको बुझ्न गाह्रो छैन । विद्यार्थी आन्दोलनबाट उदाएका नेताहरू मुलुकको राजनीतिको शीर्ष स्थानमा छन् । तर, विद्यार्थी आन्दोलन र स्ववियु भने निरन्तर खस्कँदो अवस्थामा पुगेको छ । सोही कारण विद्यार्थी सङ्गठनहरूले समयको माग र आवश्यकताअनुसार आफूहरूलाई रुपान्तरण गर्न ढिला गर्नु हुँदैन । त्यसो हुन नसके विद्यार्थी आन्दोलनको ऊर्जामा खिया लाग्ने देखिन्छ । दुःखको कुरा त्यही कुरा भइरहेको छ । विद्यार्थी हक, अधिकारको रक्षा, शैक्षिक संस्थाहरूमा शैक्षिक वातावरण निर्माण गर्ने उद्देश्यसहित स्ववियु स्थापना भएको हो । २०३६ को जनमत सङ्ग्रह, २०४६ को जनआन्दोलन मात्र नभएर २०६२/६३ को जनआन्दोलनमा विद्यार्थीको भूमिका उल्लखनीय रहयो । यसले स्पष्ट देखाउँछ स्थापनादेखि हालसम्म आइपुग्दा विद्यार्थी आन्दोलनले थुप्रै उतारचढाव पार गरेको छ । र, त्यससँगै स्ववियु पनि जोडिएर आउने गरेको छ । तर, समयमै स्ववियु चुनाव नहुने, भए पनि त्यसले वास्तवमा विद्यार्थीको हकहितका लागि काम गर्न नसक्ने या नगर्ने प्रवृत्ति देखिएको छ । पछिल्लो समयकै कुरा गर्दा २०७३ यता स्ववियु निर्वाचन हुन सकेको छैन । प्रत्येक २/२ वर्षमा हुनुपर्ने स्ववियु निर्वाचन यति लामो समयसम्म पनि हुन नसक्दा पनि यसको भूमिकाप्रति प्रश्न उठाउने ठाउँ देखिन्छ । राजनीतिको 'नर्सरी कक्षा'का रूपमा चिनिने स्ववियुको नेतृत्वप्रति उठ्ने प्रश्न चिह्नले भावी नेतृत्वप्रति सन्तोष गर्ने ठाउँ दिँदैन । त्यसैले पनि अहिले मुलुकको राजनीतिक वितृष्णा भोलिसम्म कायम नरहोस् भन्ने चाहनेहरूले स्ववियुलाई चुस्त र पारदर्शी बनाउन जरुरी छ । विद्यार्थीहरूलाई नवीन सोच, चिन्तन र रचनात्मक क्षमताका खानीका रूपमा चिनिन्छ । उनीहरूको साझा संस्था स्ववियु राजनीतिक दलहरूको 'रिमोट कन्ट्रोल'बाट सञ्चालन हुनु सुखद पक्ष होइन । आफ्नो माउ पार्टीको विरासत थाम्न र नेताहरूको स्तुतीगान गाउन रानै भद्दा शैली अपनाइरहने हो भने समग्र विद्यार्थी आन्दोलन थप आलोचित हुनेछ । तोकिएको समयमा शैक्षिकसत्र पूरा नहुने, समयमा परीक्षा नहुने, रिजल्ट नआउनेजस्ता समस्याहरू विद्यार्थीहरूले झेलेको पनि वर्षौं भइसक्यो । ४ वर्षको पढाइ पूरा गर्न ६ वर्ष लाग्ने समस्या नयाँ होइन । तर, यसको समाधानका लागि स्ववियुले सार्थक पहल गरेर परिणाम निकाल्न सकेको छैन । परीक्षा दिएर रिजल्टका लागि १ वर्ष र त्योभन्दा पनि बढी समय पर्खनुपर्ने बाध्यतामा विद्यार्थीहरू छन् । विश्वविद्यालयहरू बेरोजगार उत्पादन गर्ने कारखाना बन्न थालेको आलोचना भइरहेको छ । यो विद्यार्थीको पीडा मात्र होइन, मुलुककै लागि घातक छ । तर, यसविरुद्ध अब आउने स्ववियु नेतृत्वले खबरदारी गरेर व्यवहारमा सुधार ल्याउन सक्ला ? दुःखका साथ भन्नुपर्छ त्यसको लक्षण देखिएको छैन । सैद्दान्तिक ज्ञानका पाठशाला बनेका हाम्रा राम्रा विश्वविद्यालयलाई प्रयोगात्मक पद्धतिमा कसरी ल्याउने ? त्यसका लागि स्ववियुको भूमिका के हुने ? यी र यस्ता खालका बहस हुनुपर्ने बेला हो यो । तर, अहिले राजनीतिक दलको प्रतिष्ठाको लडाइँ बन्न पुगेको छ । आजको सन्दर्भमा विद्यार्थी आन्दोलनलाई बढीभन्दा बढी रचनात्मक र सिर्जनशील आन्दोलनमा रुपान्तरण गर्नु आवश्यक छ । राजनीतिक घटनाक्रमलाई हेर्न, बुझ्न र विश्लेषण गर्न युवा विद्यार्थीहरू सक्षम छन् । राजनीतिक चेतना हिजोको तुलनामा निकै बढेको छ । अब नयाँ नेतृत्वले युवालाई पढ्दै कमाउँदैको नीति ल्याउन सक्नुपर्छ । प्रमाणपत्रको चाङ लगाएर बेरोजगार बस्ने युवाको पीडा सुनिन जरुरी छ । अबको स्ववियुले पुरानै काम, पुरानै धारणा, पुरानै सोच, पुरानै तरिका, पुरानै तरिका त्याग्न जरुरी छ । अनि मात्रै स्ववियुको सार्थकता पुष्टि हुन सक्छ ।